Wanneer komen smogepisodes voor?
"SMOG" is de samentrekking van de Engelse woorden "smoke" (rook) en "fog" (mist). Het woord werd voor het eerst gebruikt in de jaren '50 toen er op sommige dagen in de winter een "mist" van "rook" over Londen hing. Deze smog werd veroorzaakt door het veelvuldig gebruik van (vervuilende) steenkool voor het verwarmen van woningen. Smog wordt nu gebruikt om een periode met teveel luchtvervuiling aan te geven. In de zomer spreekt men dan van "ozon-" of "zomersmog". In de winterperiode is de belangrijkste component van "(winter)smog" fijn stof. Ook in het voorjaar (maart/april) zijn er soms fijnstofsmogepisodes die veroorzaakt worden door een toename van voornamelijk (anorganisch) secundair fijn stof.
Smogepisodes in de winter (december tot en met februari) zijn in hoofdzaak te wijten aan een slechte verdunning van de luchtvervuiling bij ongunstige meteorologische omstandigheden: weinig wind (van continentale oorsprong) en een temperatuursinversie. Weinig wind zorgt voor een slechte horizontale dispersie (verspreiding) van de vervuiling, en de aanwezigheid van een thermische inversie verhindert de verticale dispersie. Wanneer de wind een oostelijke component heeft, dan wordt ook vervuilde lucht uit Oost-Europa aangevoerd. Deze continentale lucht is meestal meer vervuild dan Atlantische (zee)lucht en kan over zeer grote afstanden getransporteerd worden. Fijn stof uit Oost-Europa kan zo ook in ons land terechtkomen waarbij de fijnstofconcentraties gevoelig toenemen.
Thermische of temperatuursinversie
In normale situaties neemt de temperatuur af met de hoogte. Bij een thermische of temperatuursinversie doet zich het omgekeerde voor: vanaf een bepaalde hoogte stijgt de temperatuur opnieuw en wordt ze hoger dan de temperatuur in de lagere luchtlagen. De luchtvervuiling, die in een normale situatie verticaal wordt verdund, wordt nu vastgehouden onder die inversielaag. Deze inversielaag zorgt voor een soort deken die de luchtvervuiling tegenhoudt. Temperatuursinversies komen in de winter vaak voor wanneer we onder de invloed zijn van een hogedrukgebied. In een hogedrukgebied zijn er dalende luchtstromingen. Dalende lucht warmt op door wat men in de fysica "adiabatische compressie" noemt. In dat geval spreekt men van een subsidentie-inversie.
Als er tijdens een periode met een temperatuursinversie ook weinig wind is, wordt ook de horizontale verspreiding van de luchtvervuiling moeilijker. De stoffen die zorgen voor luchtvervuiling zullen zich opstapelen in een kleiner volume lucht (door de inversie), waardoor de concentratie van onder andere fijn stof zal toenemen. Hoe lager in de atmosfeer de inversie begint, hoe kleiner het volume waarin zich de luchtvervuiling kan opstapelen, en dus hoe ongunstiger de inversie voor de luchtkwaliteit.
Een temperatuursinversie is soms zichtbaar: Op 18 februari 2008 was er in Waregem een woningbrand. Omdat er die dag geen wind was, steeg de rookpluim van die brand verticaal. Omdat er ook een temperatuursinversie was, steeg de rookpluim tot aan de inversielaag waarna ze zich verder horizontaal verspreide. Foto: Frank Desoppere (waarvoor dank)
