U bent hier: Home / Documentatie / Modellen / RIO-IFDM

RIO-IFDM

Hoe komen de RIO-IFDM kaarten tot stand?

De RIO-IFDM kaarten tonen het resultaat van een koppeling van twee modellen:

- de interpolatie van luchtkwaliteitsmetingen (RIO-interpolatiemodel)

- de berekening van de luchtkwaliteit op basis van meteorologische gegevens en de uitstoot van luchtverontreinigende stoffen (bi-Gaussiaans dispersiemodel IFDM).

Op deze pagina bespreken we beide modellen en gaan we dieper in op de voor- en nadelen van de combinatie RIO-IFDM.

RIO-model: interpolatie luchtkwaliteitsmetingen

In België wordt de luchtkwaliteit gemeten via vaste meetplaatsen die verspreid staan over het ganse grondgebied. Deze metingen gebeuren met automatische meettoestellen en geven een zeer nauwkeurig beeld van de luchtkwaliteit op die meetplaatsen. Het is echter onmogelijk om overal te meten. Om de luchtkwaliteit in te schatten op plaatsen waar niet gemeten wordt, worden computermodellen ingezet. Het RIO-model is zo’n model en berekent de concentraties van een aantal luchtvervuilende stoffen.

RIO is een interpolatie model. Het gebruikt de beschikbare metingen die gebeuren op de vaste meetposten, en interpoleert die op een “slimme” manier. Slim, omdat RIO ook informatie over landgebruik mee in rekening neemt. Er bestaat immers een relatie tussen de hoeveelheid luchtvervuiling en het landgebruik. In steden, en dus gebieden met veel bewoning en verkeer is er bijvoorbeeld meer luchtvervuiling dan op plaatsen in bosrijke zones. Met RIO kan een inschatting gemaakt worden van de achtergrondconcentraties voor gebieden met een oppervlakte van 4x4 km². Binnen zo’n gridcel van 4x4 km² kan RIO echter geen onderscheid maken tussen bijvoorbeeld kleinere bosgebieden en meer verstedelijkte gebieden of plaatsen met veel verkeer. Met andere woorden: per gridcel van 4x4 km² kan er één gemiddelde concentratie berekend worden.

RIO 4x4km - Leuven
Een voorbeeld van een RIO 4x4 km² kaart (zoom op Leuven).

Om binnen een 4x4km2 gridcel toch over meer gedetailleerde informatie van de luchtkwaliteit te beschikken, wordt de RIO interpolatietechniek gecombineerd met het IFDM model.

IFDM-model: berekening luchtverontreiniging

IFDM berekent de impact van de emissies (uitstoot van vervuilende stoffen naar de lucht) van punt- en lijnbronnen op de luchtkwaliteit in de onmiddellijke omgeving van die punt- of lijnbronnen. Een puntbron is bijvoorbeeld een fabrieksschouw. Een lijnbron is het verkeer op een weg of een deel van een weg.

De exacte locatie van de belangrijkste industriële bronnen en de hoeveelheid uitgestoten luchtvervuiling is gekend. Via verkeerstellingen en de gemiddelde samenstelling van het wagenpark kan ook een goede inschatting gemaakt worden van de uitstoot van het wegverkeer per weg(segment). Deze uitstoot per weg(segment) is gekend voor de belangrijkste stedelijke- en gewestwegen en de snel- en ringwegen.

In de huidige versie van IFDM worden wegverkeer, scheepvaart en industriële bronnen gemodelleerd. Andere bronnen van luchtvervuiling zoals landbouw en huishoudens worden niet apart gemodelleerd, maar zitten in de RIO 4x4 km² achtergrond. In tegenstelling tot punt- of lijnbronnen zijn de emissies van de landbouw en de huishoudens immers veel meer gespreid over grotere gebieden.

Om te vermijden dat de verkeers- en industriële bronnen dubbel berekend worden, wordt een “dubbeltellingscorrectie” toegepast. In de RIO 4x4 km² resultaten, die het resultaat zijn van geïnterpoleerde metingen, zitten immers de bijdragen van alle bronnen.

Het IFDM model maakt geen gebruik van metingen zoals de RIO interpolatiemethode, maar berekent de concentraties van luchtvervuilende stoffen op basis van emissiedata en meteorologische gegevens zoals windsnelheid, windrichting en de temperatuur. Deze meteorologische gegevens bepalen immers de mate waarin en naar waar de vervuiling wordt verspreid. Voor sommige stoffen zoals stikstofdioxide (NO2) of ozon (O3) spelen ook chemische reacties in de atmosfeer een rol. De snelheid van die chemische reacties wordt o.a. bepaald door de temperatuur.

IFDM berekeningen gebeuren voor meer dan 1 300 000 punten voor gans België met de grootste densiteit van punten langs wegen en in de buurt van industriële bronnen. Langs de belangrijkste bronnen worden de concentraties op verschillende afstanden berekend. Via een verdere bewerking (interpolatie) wordt dan een meer gedetailleerde concentratiekaart bekomen.

Receptorpunten RIO-IFDM - Leuven
IFDM-grid voor de omgeving van Leuven.

RIO-IFDM resultaat 2016 - Leuven
Combinatie RIO-IFDM voor de omgeving van Leuven.

Betrouwbaarheid combinatie RIO-IFDM?

Validatie gebeurt door modelresultaten te vergelijken met gemeten resultaten. Uit een reeks validatieoefeningen blijkt dat RIO-IFDM op een betrouwbare manier de concentraties kan inschatten.  Een overzicht van de reeds gebeurde validaties van IFDM vind je in het ATMOSYS validatierapport van Lefebvre en Vranckx. Andere validatierapporten, die de betrouwbaarheid van RIO-IFDM onderzoeken, kan je hier vinden. 

Het RIO-IFDM model werd in 2017 uitgebreid met een module die het effect van street canyons in rekening brengt (zie ATMO-Street). In validatie-oefeningen van ATMO-Street wordt ook de performantie van de RIO-IFDM combinatie onderzocht. RIO en IFDM worden ook continu verder verbeterd en verfijnd op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten.

Voordelen RIO-IFDM

Het grote voordeel van de RIO-IFDM combinatie is dat de luchtkwaliteit met een hogere ruimtelijke resolutie kan ingeschat worden. Hierdoor kan de bevolking beter geïnformeerd worden over de luchtkwaliteit en kan de blootstelling van de Belgische bevolking en de impact op de gezondheid op een gedetailleerder en correcter niveau gebeuren. Dit soort berekeningen zijn niet onbelangrijk aangezien één van de doelstellingen van het Europese luchttkwaliteitsbeleid een vermindering is van ongeveer 50% gezondheidsimpact tegen 2030 (New Air Quality Package, A Clean Air Programme for Europe, zie: https://ec.europa.eu/environment/air/clean_air_policy.htm).

Ook knelpuntgebieden (=gebieden waar bijvoorbeeld de EU grenswaarden worden overschreden) kunnen beter in kaart gebracht worden. Dit laat beleidsmakers toe om meer gerichte maatregelen te nemen om de luchtkwaliteit verder te verbeteren.

Beperkingen RIO-IFDM

De met RIO-IFDM berekende luchtkwaliteit op een bepaalde plaats is een zo goed mogelijke benadering van de werkelijkheid maar is onderhevig aan onzekerheden. De berekende concentratie kan op elke locatie dus hoger of lager zijn dan de (weliswaar niet gekende) werkelijke concentratie . Dit is eigen aan luchtkwaliteitsmodellen. De onzekerheid van modelberekeningen is doorgaans groter dan de onzekerheid van metingen.

De RIO-IFDM modelcombinatie heeft ook een aantal beperkingen:

  • - In het model worden de emissies van het meest recent beschikbare jaar gebruikt. Zowel voor industriële puntbronnen als verkeersbronnen zijn dit over het algemeen gegevens voor het jaar X-1, wanneer gemodelleerd wordt voor jaar X. De emissies lopen met andere woorden een jaar achter;

    - Het is een “open street” model. Daardoor houdt het geen rekening met obstakels (bomen, geluidsschermen, gesloten huizenrijen...) langs de wegen waar de impact van het verkeer wordt berekend. De topografie van deze wegen (zoals een weg die in een dal ligt) wordt eveneens niet in rekening gebracht. Dit betekent dat RIO-IFDM in smalle straten met veel verkeer in de grote binnensteden (zogenaamde “street canyons”) de concentraties vermoedelijk zal onderschatten. De luchtvervuiling in deze straten kan zich tussen de bebouwing immers minder goed verspreiden. Om ook hiermee rekening te houden werd de RIO-IFDM keten verder uitgebreid met een street canyon model dat gedetailleerde informatie over de straatconfiguratie vereist. Informatie over de RIO-IFDM-OSPM (=ATMO-Street) modelketen vind je     hier;

    - De verkeersemissies worden berekend op basis van de verkeersvolumes en de gereden snelheden per wegsegment en de gemiddelde samenstelling van het wagenpark (per gewest en voor de Antwerpse LEZ zone). Verkeersdata voor het hoofdwegennet (snelwegen en belangrijke gewestwegen) zijn gedetailleerd beschikbaar via systematische verkeerstellingen. Informatie over verkeersvolumes op het onderliggende wegennet (in de binnensteden, op kleinere wegen en/of wegen met zeer weinig verkeer) is echter zeer beperkt of nog niet bruikbaar. Op dit moment worden de verkeersvolumes voor het onderliggende wegennet in Vlaanderen en Brussel berekend met een propagatiemodel. Voor Wallonië wordt gebruik gemaakt van GPS-data;

    - De impact van straten met heel weinig verkeer worden niet doorgerekend;


  • - Met tijdelijke verkeerssituaties (omleidingen, files,...) wordt geen rekening gehouden. Met nieuwe verkeerssituaties (circulatieplannen, nieuwe wegen, ...) kan slechts rekening gehouden worden van zodra ze in het verkeersnetwerk opgenomen zijn. Het effect van een nieuwe verkeerssituatie (die leidt tot meer of minder verkeer) op de berekende concentraties zal dus niet onmiddellijk zichtbaar zijn op de RIO-IFDM kaarten;

  • - De impact van hele lokale (zoals een houtkachel) of accidentele bronnen (zoals een woningbrand) op de lokale luchtkwaliteit kan met het RIO-IFDM model niet ingeschat worden.

 

Meer gespecialiseerde informatie vind je terug in volgende rapporten en wetenschappelijke artikels :

  • - Janssen et al., 2008, “Spatial interpolation of air pollution measurements using CORINE land cover data”, Atmospheric Environment 42 (20) 4884–4903

  • - Lefebvre et al.,2013 ”Presentation and evaluation of an integrated model chain to respond to traffic- and health-related policy questions”, Environmental Modelling & Software 40 160- 170

  • - Lefebvre W., Vranckx S.,2013 “Validation of the IFDM model for use in urban applications”