Hoe was de luchtkwaliteit in 2022?
Inleiding
Deze analyse geeft een eerste voorlopige inschatting van de luchtkwaliteit in 2022 op basis van het verloop van drie polluenten: stikstofdioxide (NO2), fijn stof en ozon (O3).
Stikstofdioxide (NO2)
Stikstofdioxide is een typisch verkeersgerelateerde polluent. Op plaatsen met veel verkeer is er een directe link tussen de NO2-concentraties en het lokale (diesel)verkeer.
De coronapandemie had vanaf maart 2020 een gevoelige impact op het auto- en vrachtverkeer. Dit wordt geïllustreerd aan de hand van de “filezwaarte” op de hoofdwegen (Vlaams gewest). Opvallend is dat de filezwaarte na een minimum in maart 2021 opnieuw gevoelig gestegen is. Het lijkt erop dat de impact van de coronacrisis op de automobiliteit in 2022 zo goed als verdwenen is.
In de onderstaande figuur worden de jaargemiddelde NO2-concentraties (2009–2022) weergegeven en dit voor 4 stedelijke achtergrondlocaties in Antwerpen, Gent, Brussel en Charleroi. Na een stagnatie tussen 2009 en 2013 dalen de NO2-concentraties. De impact van de coronacrisis is duidelijk te zien aan de knik in 2020. In 2021 stegen de concentraties in vergelijking met 2020. In 2022 bleven ze zowat op hetzelfde niveau als 2021. De concentraties zijn in 14 jaar tijd met ongeveer 40% gedaald. Dit is voornamelijk het gevolg van strengere emissienormen voor personenwagens en de ontdieseling van het wagenpark. Dieselwagens stoten meer stikstofoxides uit dan benzinewagens al stoten de laatste generatie dieselwagens (EURO6d-temp en EURO6d) gevoelig minder NOx uit. Dit is het gevolg van de invoering van “real-driving” uitstoottesten waarbij wagens ook in realistische rijomstandigheden op de baan en niet meer alleen in het laboratorium worden getest. Toch is de uitstoot van een EURO6d-temp en EURO6d dieselwagen (gemiddeld) nog altijd hoger dan van een vergelijkbare benzinewagen[1].
De Europese grenswaarde van 40 µg/m³ werd in de automatische meetstations nergens overschreden in 2022. Of de Europese NO2-jaargrenswaarde ook in “streetcanyons” (straten omgeven door hoge bebouwing) in de grote steden en langs drukke verkeerswegen overal in België wordt gerespecteerd is op dit moment nog niet duidelijk. In Antwerpen, Gent en Namen worden, op een aantal verkeersdrukke plaatsen, ook met “passieve samplers” metingen uitgevoerd. Met passieve samplers kan de tweewekelijkse gemiddelde NO2-concentratie gemeten worden. De meetresultaten hiervoor zijn echter nog niet voor het ganse jaar 2022 beschikbaar omdat het geen automatische metingen betreft. Verder wordt met hoge ruimtelijke resolutiemodellen de luchtkwaliteit beoordeeld op plaatsen waar niet gemeten wordt. Modelresultaten voor 2022 zijn beschikbaar in de zomer/najaar van 2023.
De strengere jaaradvieswaarde van de Wereldgezondheidsorganisatie (10 µg/m³) wordt enkel in de meest landelijke meetstations in Vlaanderen en ten zuiden van de Samber- en Maasvallei gehaald. De (zeer) strenge WGO-dagadvieswaarde (25 µg/m³) wordt alleen gehaald in landelijke meetstations in de Ardennen.
In oktober dit jaar publiceerde de Europese commissie een voorstel voor een nieuwe luchtkwaliteitsrichtlijn met strengere grenswaarden (tegen 2030) vergeleken met de huidige richtlijn uit 2008. De NO2-jaargrens zou verlaagd worden tot 20 µg/m³. Er zullen extra inspanningen nodig zijn om deze grens, indien deze finaal ook wordt behouden, ook op drukke verkeerslocaties te halen.
Tabel met overschrijdingen stikstofdioxide: https://www.irceline.be/nl/luchtkwaliteit/metingen/stikstofdioxide/overschrijdingen
Fijn stof
De Europese jaargrenswaarden voor PM10 (40 µg/m³) en PM2.5 (25 µg/m³) worden op alle meetplaatsen gerespecteerd. PM10 is fijn stof met een diameter kleiner dan 10 micrometer, PM2.5 is de nog kleinere fractie met een diameter tot 2,5 micrometer.
De Europese daggrens voor fijn stof bedraagt 50 µg/m³ (daggemiddelde concentratie). Deze grens mag niet meer dan 35 dagen overschreden worden. In Vlaanderen werd de daggrens voor het eerst in 9 jaar overschreden: in het industrieel gerichte meetstation 40EG05 (Evergem) werd op 40 dagen[2] meer dan 50 µg/m³ PM10 gemeten. Dat is een verdubbeling van het aantal overschrijdingen in 2021. Deze overschrijding heeft vermoedelijk te maken met wegenwerken, die zorgden voor opwaaiend bodemstof, in de buurt van het meetstation. De verwachting is dat deze overschrijding éénmalig is.
In Wallonië werd de daggrens voor het eerst in 8 jaar overschreden: in het meetstation 45R512 (Marchienne-Au-Pont) werd de daggrens eveneens op 40 dagen[2] overschreden. De oorzaak van deze overschrijding is waarschijnlijk industrieel. In de loop van 2023 zullen mobiele metingen in de omgeving van de meetplaats gestart worden om de oorzaak te achterhalen.
Op iets meer dan de helft van de meetplaatsen (46 van de 86) werden er meer overschrijdingsdagen gemeten dan in 2021. Het droge voorjaar en de uiterst droge zomer in 2022 met meer opwaaiend bodemstof zijn een mogelijke verklaring.
Over een langere periode zijn de jaargemiddelde concentraties gedaald. Sinds een aantal jaar is er wel een stagnatie van de fijnstofconcentraties (PM2.5). Dit wordt geïllustreerd in de onderstaande figuur met de jaargemiddelde concentraties op basis van de metingen in 4 stedelijke achtergrondmeetplaatsen (Gent, Antwerpen, Brussel en Charleroi) tussen 2009 en 2022. De soms ongunstige meteorologische omstandigheden de laatste jaren kunnen een verklaring zijn. Een mogelijke andere factor is de toegenomen houtverbranding die de positieve impact van uitstootdalingen op de luchtkwaliteit in andere sectoren (deels) teniet doet.
De huidige Europese jaargrenswaarde voor PM2.5 bedraagt 25 µg/m³. In het huidige voorstel van de commissie wordt dit verlaagd naar 10 µg/m³.
De nieuwe (2021) WGO-jaaradvieswaarde voor PM2.5 is 5 µg/m³. Deze jaaradvieswaarde wordt alleen bereikt in 3 zeer landelijke meetplaatsen in de Ardennen.
De (zeer) strenge WGO-dagadvieswaarde voor PM2.5 van 15 µg/m³ die nog maximaal 3 à 4 dagen per jaar mag overschreden worden, wordt nergens in het land gehaald.
Tabel met overschrijdingen fijn stof: https://www.irceline.be/nl/luchtkwaliteit/metingen/fijnstof/overschrijdingen
Ozon (O3)
Ondanks de zeer warme en zonnige zomer met 36 zomerdagen te Ukkel (maximumtemperatuur >= 25°C), 12 tropische dagen (maximum temperatuur >= 30°C) en een lange hittegolf (9 tot 16 augustus) bleef het aantal ozondagen (7) in 2022 vrij laag. Een ozondag is een dag met op minstens één meetplaats in België een overschrijding van de Europese informatiedrempel van 180 µg/m³.
De daling van de uitstoot van stikstofoxiden (NOx) en vluchtige organische componenten (VOC) de laatste decennia op Europese schaal zorgt voor minder en minder intense ozonpieken. Het aantal ozondagen en de intensiteit van de ozonpieken neemt, bij vergelijkbare (en zelfs ongunstigere) weersomstandigheden, daardoor af .
De ozonstreefwaarde voor de bescherming van de gezondheid van de mens (EU richtlijn 2008/50) is 120 µg/m³ als hoogste 8-uurgemiddelde van een dag. Deze streefwaarde mag, gemiddeld over een periode van 3 jaar, niet meer dan 25 dagen overschreden worden. Het 3-jaargemiddelde in de periode 2020–2022 bleef op alle meetplaatsen onder de 25 dagen.
De advieswaarde van de WGO bedraagt 100 µg/m³ als hoogste 8-uurgemiddelde van een dag en mag per jaar slechts 3 tot 4 keer overschreden worden. Nergens in België wordt deze advieswaarde gehaald.
Tabel met aantal ozondagen per maand sinds 1979: https://www.irceline.be/nl/luchtkwaliteit/metingen/ozon/historiek/ozondagen/overzicht-sinds-1979/view
Meer info
Dit overzicht geeft op basis van de (nog niet volledig gevalideerde) meetresultaten van fijn stof, stikstofdioxide en ozon een eerste (beperkte) analyse van de luchtkwaliteit in 2022. Een uitgebreide bespreking van de luchtkwaliteit in 2022 zal beschikbaar zijn in de loop van 2023. Ook de drie gewesten publiceren dan rapporten en/of indicatoren met meer informatie, ook voor andere dan de hierboven beschreven polluenten.
Meer info over de trends van luchtvervuiling in België, zie jaarrapport luchtkwaliteit in België 2020: https://www.irceline.be/nl/documentatie/publicaties/jaarrapporten/jaarrapport-luchkwaliteit-in-belgie-2020/view
De evolutie van de luchtkwaliteit in Vlaanderen (VMM): https://www.vmm.be/lucht/evolutie-luchtkwaliteit/hoe-evolueert-de-luchtkwaliteit-in-vlaanderen
De evolutie van de luchtkwaliteit in het Waals gewest (AWAC/ISSeP) : https://www.wallonair.be/fr/publications/12-qualite-de-l-air-ambiant/4-wallonie-rapports-annuels.html
De evolutie van de luchtkwaliteit in het Brussels gewest (Bruxelles-Environnement): https://document.environnement.brussels/opac_css/elecfile/RAP_2021_AirQualityAnnualReport_fr.pd
